Is het een goed teken als een stad een nieuw gebouw een bijnaam geeft? Of is het vooral een teken van spot dat het Gerechtsgebouw van Richard Rogers voor Antwerpen (2006) in de volksmond de Frietzak heet? Gelukkig voor Rogers heeft het nog een tweede bijnaam, meer een koosnaam: het Vlinderpaleis.
Het gerechtsgebouw in Antwerpen, een ontwerp van Rogers – bekend van het Centre Pompidou en straks van een 335 meter hoge wolkenkrabber op Ground Zero in New York – samen met het Belgische VK Studio en tech-tovenaar Arup, is één van zes nieuwe die de Belgische justitie na Dutroux een nieuw imago van openheid en transparantie moeten geven. Een brede houten trap roept naar de stadsbewoners: kom vooral binnen. (Helaas is de trap vandaag vanwege het slechte weer afgezet).
Het gebouw zit aan de zuidelijke rand van het centrum bovenop een flinke infrastructuurknoop van snelwegen en de lange rechte stadsboulevard die naar het centrum leidt, de Amerikalei. Helaas is het plein voor het gebouw, de Bolivarplaats, een weinigzeggende open ruimte, meer een rotonde voor de trams dan het knooppunt van stedelijk leven dat de ontwerper ongetwijfeld voor ogen stond. Inderdaad stond hier vroeger een stationsgebouw, en lang daarvoor het citadel van de Spaanse overheersers.
In de grote centrale hal van warm hout valt het daglicht overvloedig binnen door het glazen dak. Daarvandaan leiden trappen en gangen naar zes naast elkaar geplaatste vleugels. De frietzakken zorgen voor daglicht in de hoorzalen. Toch kan ik me niet aan de indruk onttrekken dat er heel veel constructie nodig is om de boel licht te laten lijken. ,,Een zeer Britse swingende machine-esthetiek” schrijft Lionel Devlieger in een bespreking voor het Vlaams Architectuur Instituut. Een frisse wind, ja, maar hij waagt zich nog niet aan voorspelling over het effect dat het gebouw zal sorteren ,,als exponent van een hoogtechnologische architectuur die de burgerzin wil aanscherpen”.
Over een paar jaar krijgt de Frietzak gezelschap van de Kaasrasp in Londen. Nadat het project was stopgezet vanwege de crisis, begint volgend jaar alsnog de bouw van Rogers’Leadenhall Building, een wolkenkrabber met een lange schuine voorgevel. En afgelopen zomer is – ook alsnog – de bouw begonnen van zijn toren voor de World Trade Center, die in 2015 klaar moet zijn.
