“Pff, die Freddy Mamani ís helemaal geen architect”, zegt de professor met een wegwuifend gebaar, ,,hij is decorateur”. Inderdaad, de kakelbonte zelfverzonnen bouwsels van autodidact Mamani – ‘de Gaudí van de Andes’- vallen bij academici niet in de smaak. Maar de bevolking van zijn woonplaats El Alto, na La Paz de tweede stad van Bolivia, vindt zijn knoertegrote danspaleizen in ‘psychedelisch barokke’ stijl geweldig. Niet in de laatste plaats omdat Mamani een Indiaan is, een Aymara, en zijn succes laat zien dat je als Aymara in Bolivia wel degelijk iets kunt bereiken.
De film die de Braziliaanse regisseur Isaac Niemand over Mamani maakte, met muziek van Moby, is de openingsfilm van de negende editie van het Architectuur Film Festival Rotterdam (AFFR). Zowel de regisseur als Mamani zelf zijn er bij. Het festival toont niet alleen films uit vertrouwde landen als Nederland, Engeland en Amerika te tonen, maar ook uit verre landen als India, Ethiopië, het Dominicaanse Republiek, Nieuw-Zeeland, Kazachstan – en zelfs Bolivia. Daarmee houdt het AFFR zijn reputatie hoog als een festival voor films die een onverwachte blik bieden op stad en architectuur.
Hoofdthema dit jaar, zeer actueel, is ‘City for Sale’. Met de wolken kapitaal die over de aardbol zweven op zoek naar een veilige plek om te landen, is een woning geen huis meer, maar een asset. De film Die Stadt als Beute laat op schrijnende wijze zien hoe weinig verweer de stedelingen, in dit geval in Berlijn, hebben tegen het grote geld. De makelaar uit Londen kan begeerte amper de baas als hij hoort dat het appartement dat hij in Berlijn bezichtigt, een tiende kost van wat het in Londen zou opbrengen.
Het AFFR heeft nu ook een subthema: het herdenken van honderd jaar Russische Oktoberrevolutie. Oprichter Jord den Hollander: ,,Ik merkte dat er een jonge generatie filmmakers een hernieuwde waardering heeft voor die late Sovjet-architectuur. Zij zijn minder belast met de geschiedenis van het totalitaire regime dat achter die architectuur een rol speelde, maar kijken onbevangen naar wat er destijds tot stand is gebracht. Daarin zien zij het streven naar moderniteit.”
Zo had Chroestjov bedacht dat zijn land – in dat streven naar moderniteit – een Volga-fabriek nodig had, dat wil zeggen een Sovjet-variant op de Lada. Dus kwam er op de steppe een enorme fabriek met woonstad, genoemd naar de Italiaanse communistenvoorman Togliatti. Tussen alle heroïsche arbeiderstaferelen en culturele misverstanden door kwamen daar ook dertig huwelijken uit voort, zo laat de film zien die dicht op de huid zit van de mensen voor wie de komst van fabriek een ingrijpende verandering betekende.
Het ‘ruimteschip’ in de stad Novgorod, zoals het bizarre theatergebouw wordt genoemd is een verhaal apart. De herwaardering van de architectuur uit die tijd wordt in Novgorod zelf nog niet zo gevoeld. De maker zocht de intussen bejaarde architect op, die maar niet kan begrijpen dat de inwoners van de stad er unaniem een hekel aan hebben.
In het Oost-Duitse Leipzig daarentegen spreken de stedelingen juist met glinsterende ogen over hun ‘Bowlingtreff’, een door de overheid gestuurde poging om eind jaren tachtig de kameraden wat vertier te bieden. In de oude ondergrondse transformatorhallen legde de stad een onderaardse bowlingbaan aan. Bowlen! Dat was tenmiste iets leuks, iets westers ook, daarmee konden ze ontsnappen aan de grauwe armoedige stad bovengronds. Ruim 7.000 vrijwilligers hielpen met de bouw in ruil voor één of twee uur op de baan.
,,Het zijn allemaal de naschokken van een revolutie waarmee op allerlei manieren geprobeerd is een fundamenteel nieuwe samenleving te creëren”, zegt Den Hollander. ,,Dat dat mislukt is, is inmiddels duidelijk. Maar dat daaronder ook een diep menselijk verlangen lag naar vernieuwing en verbetering van het lot – dat willen deze films vooral vertellen.”
AFFR, www.affr.nl, van 4 t/m 8 okt.
Lees dit artikel op www.nrc.nl.