Elke dinsdag ben ik voor het nieuws van 11 uur te gast in het KRO NCRV programma Spraakmakers op Radio 1 om actuele ontwikkelingen op het gebied van architectuur en stedelijk leven te bespreken. Deze week: vanavond wordt het nieuwe Architectuurjaarboek gepresenteerd, de jaarlijkse staalkaart van de Nederlandse architectuur. Het gaat goed met de architectuur! Bijna té goed.

Het gaat goed met de architectuur – bijna té goed

Er wordt weer gepland, getekend, gebouwd; de vraag naar architecten, bouwmaterialen en huizen is nauwelijks bij te benen. Het gaat zelfs al bijna té goed. De economie draait nu zó op volle toeren en de vraag naar vooral woningen is zó groot, dat ik me afvraag of we de lessen van de crisis kunnen vasthouden. Het is bijna alsof er in die jaren niets gebeurd is, we denderen gewoon net zo hard door als toen.

Het valt ook op dat de overheid zich steeds verder terugtrekt als opdrachtgever: het aandeel privaat gefinancierde projecten is dit jaar weer toegenomen. En de redactie van dit jaar – dat zijn Kirsten Hannema, Robert-Jan de Kort en Lara Schrijver – merkte dat er echt een gebrek is aan onderscheidende woningbouwprojecten. De auteurs vrezen dat de Nederlandse traditie van gedegen (sociale) woningbouw op de achtergrond is geraakt.

Van concertzaal tot paviljoen tot boerenwoonhuis

Het eerste wat mij opvalt is de enorme verscheidenheid. Van een concerthal in Arnhem tot een woonhuis voor een veeboer; een datacenter langs de A10, maar ook de supermoderne galerie Eenwerk tussen negentiende-eeuwse bakstenen woonhuizen; de uitbreiding van het Singer Museum Laren maar ook een uitkijktoren aan de West-Brabantse Waterlinie; een circulair paviljoen bij de ABN Amro maar ook een heel licht, etherisch bezoekerspaviljoen voor het landgoed Vijverburg in Tietjerk.

Wat me ook opvalt, en waar ik blij van word, is dat er veel liefde en zorg wordt besteed aan projecten waarvan je niet direct zou verwachten dat ze ‘onder architectuur’ zouden worden gebouwd. Een voorbeeld is het afvalbrengstation van Wessen van Geffen en Superuse – opvallend mooi.

Het zijn niet alleen kleine projecten, hoor, er zitten tussen ook grote voorbeelden van hergebruik, zoals B30 in Den Haag. Kaan Architecten heeft van het oude Ministerie van Handel en Industrie een prachtig nieuw huis voor vijf kennisinstellingen gemaakt. Ik had er al over geschreven voor Architectural Record. En OMA heeft het oude gebouw van VROM onder handen genomen.

Soms zit de vernieuwing in een kleine hoek. Ik heb hier al eens verteld over het People’s Pavilion dat SLA Architecten maakte voor de Dutch Design Week, helemaal van geleende bouwmaterialen. Die uitkijktoren bij Fort de Rooveren in Halsteren van Ro&Ad architecten is ook opvallend, om twee redenen. Om de financiering: ebehalve geld van gemeente en provincie, kwamen er ook crowdfunding en sponsoring aan te pas. Ook de bouwwijze was bijzonder. Juist omdát er weinig geld was, is de toren in een 3D-computermodel uitgetekend en vervolgens omgezet naar een bestand dat instructies stuurt naar een digitale freesmachine. Zo werd de toren, met een hybride constructie van staal en hout, als bouwpakket geleverd.

Idealen boven rendement

De redactie van dit jaar is bewust op zoek gegaan naar projecten die afstand nemen van de puur economische logica. Het zijn dan ook vaak kleinschalige projecten waar de idealen belangrijker zijn dan rendement.

Sympathiek, en soms vernieuwend zoals ik zei, maar ook beetje makkelijk: een uitkijktoren of een aquaduct stelt nu eenmaal veel minder eisen dan bijvoorbeeld woningbouw. Wat je eigenlijk wilt weten, is of deze projecten écht impact hebben op de bouwpraktijk, of dat ze geïsoleerde voorbeelden van goede bedoelingen zullen blijven.

Ik ben nu al benieuwd naar het jaarboek van volgend jaar. Het zou me niet verbazen of we dan een terugslag zien waarbij de grote projecten juist weer de bovenhand krijgen.