Elke dinsdag ben ik voor het nieuws van 11 uur te gast in het KRO-NCRV programma Spraakmakers op Radio 1 om actuele ontwikkelingen op het gebied van architectuur en stedelijk leven te bespreken. Deze week: in Oosterwold wordt een radicaal nieuw experiment gehouden met doe-het-zelf woningbouw én stedenbouw. Zelfs de wegen zijn een zaak van de bewoners zelf – en die betalen ze ook zelf.

Top-down gebiedsontwikkeling

Van oudsher is in Nederland het ontwikkelen van een nieuw gebied – wegen aanleggen, huizen bouwen – altijd een zaak van de overheid geweest. Een paar jaar geleden heeft Almere besloten het in Oosterwold anders te doen. Ik reed er onlangs rond met ‘gebiedsregisseur’ Ivonne de Nood, en vroeg ik haar of ze het eindresultaat zou omschrijven als ‘Belgische toestanden’. Haar antwoord vond ik prachtig: ,,Je organiseert hier vrijheid, wel met spelregels maar een andere ordening. Dat levert een heel gevarieerd beeld op.” Ook al zoiets Hollands, met al die regels: de vrijheid organiseren.

We kennen intussen de zelfbouwprojecten: je koopt een kavel en bouwt er zelf, of met een collectief, je huis. Oosterwold is op een veel grotere schaal. Het is een flink gebied ten oosten van Almere, ongeveer even groot als Haarlem. Nu wonen er nog maar zo’n 350 mensen, maar op den duur zullen er zo’n 15.000 woningen komen. Natuurlijk zijn er wel wat regels, de huizen moeten bijvoorbeeld voldoen aan het Bouwbesluit, maar als je hier wilt gaan wonen moet je – nee, mág je – zelf heel veel doen. En het is de bedoeling dat het een groen gebied blijft, dus een van de regels is dat de bewoners een groot deel van hun kavel gebruiken voor landschappelijke functies, bijvoorbeeld stadslandbouw.

Wegen zelf aanleggen

De grondprijs is laag, 42 euro per vierkante meter, maar daar komt nogal wat bij: niet alleen je huis, maar je moet zelf je waterafvoer aanleggen, en je riolering, en ook de wegen leggen de bewoners met elkaar aan via hun ‘kavelvereniging’. Ze bepalen waar de weg komt én ze betalen de aanleg ook zelf! Dat moeten ze het met elkaar allemaal eens zien te worden. Je begrijpt dat Oosterwold behalve een experiment in stedenbouw, ook een sociaal laboratorium is. De bewoners kiezen ook hun eigen straatnamen, en kopen ook bomen samen in, en op 23 juni is er een ‘Stadslandbouwdag’ waar je o.a. Oosterwoldbrood kunt kopen.

Stro, leem, pannen daken

Het resultaat is dat niets op elkaar lijkt. Het grappige is dat sommige huizen er juist héél gewoon uitzien: steile pannen dak, baksteen, niks geks. Maar andere zien eruit als een veredelde caravan, of zijn gemaakt van gestapelde containers, of van stro of leem, of helemaal van hergebruikte materialen. Er zit ook een knalroze tiny house tussen. En een twee mooi strakke balken met daarin negen aparte woningen, die aan de buitenkant een eenheid vormen maar van binnen allemaal anders zijn, dat konden mensen zelf beslissen.

Dit zit al in de DNA van Almere: het nieuwe land dat zichzelf steeds weer uitvindt. Dit is de nieuwe generatie pioniers, mensen die echt geloven in duurzaamheid en in samen met anderen hun ‘community’ opbouwen. Het is wel idealistisch, je moet ook bereid zijn er veel tijd en moeite in te steken. Ik ben benieuwd hoe het er over twintig jaar toegaat, als het er allemaal wat gewoner is geworden.